آیا بیماران مبتلا به کم خونی می توانند روزه بگیرند؟

ماه رمضان، فرصتی است كه همه دوست دارند در بركت و رحمت آن شریک بوده و از لحظات ارزشمند آن فیض ببرند اما در این میان افرادی هستند که به دلیل مسائل فیزیولوژیکی نظیر بارداری ، شیردهی و بسیاری از بیماری ها شاید نتوانند از رحمت و برکت روزه داری بهره مند شوند لذا همواره این سوال برای این عزیزان پیش می آید که آیا روزه داری برای آنها می تواند مشکل ساز شود یا خیر؟

دسته ای از بیماران که معمولا با چنین سوال رو به رو هستند بیماران مبتلا به کم خونی به ویژه از نوع تالاسمی هستند. البته ذکر این نکته ضروری است که شاید نتوان برای تمام افرادی که به یک نوع بیماری مشترک مبتلا هستند دستورالعمل یکسانی در مورد روزه داری داد چراکه شرایط هر فرد نظیر سن ، جنسیت و حتی شدت بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

تالاسمی، نوعی کم خونی ارثی است که به علت اختلال در کارایی گلبول‌های قرمز خون پدید می‌آید که این گلبول‌ها حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می کنند.

بیماری تالاسمی‌به دو نوع "آلفا" و "بتا" تقسیم می‌شود و تالاسمی‌ شایع در ایران از نوع بتا است که خود بر سه نوع "خفیف" و "متوسط "و " شدید " قابل تقسیم است.

يک بيمار تالاسمي بايد رژيم غذايي خاصي داشته باشد، زيرا مواد غذايي که براي بيشتر افراد مفيد هستند، مي توانند عوارض خطرناکي براي يک فرد تالاسمي به وجود آورند .

بیماران مبتلا به تالاسمی‌شدید (ماژور) چون تحت درمان هستند و باید به طور مرتب خون تزریق کنند، نمی‌توانند روزه بگیرند.

بیماران مبتلا به تالاسمی‌شدید به دلیل کم خونی ایجاد شده ناشی ازبیماری توانایی خود را از دست می‌دهند و قادر به روزه گرفتن نیستند.

البته شایان ذکر است که بیماران مبتلا به تالاسمی مینور هیچ مشکلی برای روزه داری نداشته و می توانند به راحتی از برکات روزه داری بهره مند گردند.

بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور باید به طور مرتب خون تزریق نمایند به همين دليل مقدار زيادي آهن در بدنشان ذخیره شده که می تواند به قلب و کلیه آنها آسیب وارد نماید. به طور کلی به افراد مبتلا به تالاسمی مینور و ماژور توصیه می شود از مصرف مواد غذایی حاوی آهن نظیر گوشت گاو، گوسفند، جگر، لوبيا، حبوبات، سويا، کره بادام زميني  و اسفناج خودداری نمایند.

به این بیماران توصیه می کنیم از قابلمه و ظروف آهني براي پخت غذا استفاده نکنند، چراکه هنگام پخت غذا، مقدار زیادی آهن وارد غذا خواهد شد. به علاوه از آنجا که مصرف مرکبات نظیر لیموترش همراه غذا به ویژه غذاهای گوشتی سبب افزایش جذب آهن در بدن می شود ، مصرف آن در این بیماران اصلا توصیه نمی شود.

برعکس ، مصرف چای و قهوه به این بیماران بلافاصله بعد از غذا توصیه می شود چراکه مواد موجود در آن مانع از جذب آهن در غذای این بیماران می شود.

لازم به ذکر است که بیماران مبتلا به کمخونی فقر آهن با مصرف مکمل آهن خود در وعده افطار یا سحر به راحتی می توانند روزه بگیرند. البته در مورد بیمارانی که میزان ذخایر آهن آنها (فریتین) پایین بوده و مدام دچار ضعف و سستی می شوند به طوری که تپش قلب آنها نیز بالاست در مورد روزه داری حتما باید با پزشک مشورت شود. در این بیماران برعکس بیماران مبتلا به تالاسمی توصیه می شود حتما همراه با گوشت به ویژه در وعده افطار از لیموترش تازه استفاده شود.

در درمان کم خونی فقر آهن بیشتر از رژیم غذایی بیمار، مصرف مکمل آهن که مقدار آن را پزشک یا متخصص تغذیه مشخص می کند مهم تر می باشد.

میترا زراتی

دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه

دانشگاه علوم پزشکی تهران

آزمایش های ضروری برای کودکان شامل غربالگری کم خونی، آزمون چربی های خون، بررسی سطح ویتامین ها، ارزیابی تیروئید ها وآزمایش مدفوع از نظر انگل ها می باشد.

ارزیابی کامل و جامع از سلامت کودک شامل بررسی رشد، تکامل و تغذیه و آزمونهای غربالگری می باشد. آزمونهای غربالگری لازم در کودکان شامل موارد زیر است:

غربالگری کم خونی

غیر از آزمون غربالگری کم خونی که در 9 ماهگی و 3 سالگی به صورت روتین باید برای تمامی کودکان انجام گیرد، آزمون انجام غربالگری بایستی در طی بلوغ یک بار برای پسرها و سالانه برای دخترانی که دوره قاعدگی را شروع کرده اند، انجام گردد.

آزمون چربی های خون

کودکانی که یک والد با سطح کلسترول خون مساوی یا بیشتر از mg/dl 240 دارند و کودکان یا بالغینی که والدین آنها یا پدر و مادر بزرگشان در سن 55 سالگی یا کمتر دچار بیماریهای عروق قلبی یا سکته قلبی بوده اند، حتما" باید از نظر کلسترول بررسی شوند. ارزیابی کلسترول پس از سن 3 سالگی انجام می شود و بر اساس پاسخ آزمایش، آزمایشات پیگیری بعدی بر اساس نظر متخصص لزوم پیدا می کند.

بررسی سطح ویتامین E و املاحی مانند کلسیم، روی و منیزیم

کمبود انواع ویتامین ها از جمله ویتامین های گروه B، ویتامین C، ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K می توانند علائم مختلفی از جمله کم خونی، مشکلات پوستی یا عصبی، مشکلات خونریزی دهنده و انواع سوء تغذیه و مشکلات رشدی را در پی داشته باشد.

بررسی اختصاصی کمبود ویتامین D ، فسفر و هورمون پاراتیروئید

نرمی استخوان مشکل نسبتا"شایع دوران کودکی و نوجوانی است که با انجام معاینات بالینی و درخواست عکس ساده رادیولوژی از مچ دست به همراه آزمایشات خون به سادگی قابل تشخیص و درمان است.

انجام آزمون سل: تست پوستی PPD و آزمایش کوانتی فرون

تمام کودکان پس از یک سالگی در ویزیت های بررسی سلامت باید از لحاظ سل تحت ارزیابی قرار گیرند بخصوص در گروههای پر خطر باید حتما" آزمون PPD انجام شود. گروههای پر خطر شامل تمامی کودکانی هستند که یا از مکانهای جغرافیایی با شیوع بالای سل به ایران مهاجرت نموده اند و یا تماس نزدیک با شخصی داشته اند که مشکوک به سل بوده است و یا آزمون PPD مثبت داشته اند. تست کوانتی فرون، تست تشخیصی دقیق تری برای سل می باشد که تحت تاثیر واکسن سل مثبت نمی شود و ارزش تشخیصی بالا در کودکان مشکوک به بیماری سل دارد.

ارزیابی آزمایشگاهی تستهای هورمونی

در دخترانی که دچار اختلالات قاعدگی می باشند و یا نوجوانانی که به هر علت و به هر شکل علائمی از بلوغ زودرس را نشان می دهند، بررسی های هورمونهای زنانه و مردانه می تواند بسیاری از اختلالات غدد درون ریز را به موقع آشکار نماید.

آزمایشها بر اساس تطاهرات خاص

بعضی بیماریها می توانند تظاهرات پوستی خاصی داشته باشند، برای مثال وجود لکه های شیرقهوه روی پوست می تواند نشانه ای از بیماری نوروفیبروماتوز باشد و یا بعضی اگزماها می توانند از علائم بیماری فنیل کتوبوزی و یا هیستیوسیتوز باشند. در صورت وجود علایم در هر یک از اعضا، انجام آزمایشات و بررسی های پاراکلینیک می تواند در تشخیص زودرس بیماریها کمک شایانی داشته باشد.

آزمونهای اختصاصی برای بیماریهای روماتیسمی

بیماریهای روماتیسمی گروه ناهمگونی از بیماریها هستند که سیستم ایمنی بدن علیه پروتئین های خود بدن وارد واکنش می شود. با شرح حال گیری مناسب و بررسی نارسایی رشد و یا علائم التهابی مفاصل ممکن است به یک اختلال التهابی زمینه ای قابل توجه پی برده شود و با آزمایشهای تشخیصی، علت دقیق آن مشخص شود.

دکتر شراره اناری

متخصص کودکان

چکاپ یا آزمایش های دوره ای به تشخیص زودهنگام کمبود ها و بیماری ها کمک می کند و درمان بیماری ها را ساده تر می کند.

انسان در هر سنی مستعد ابتلا به بیماریهای خاص می باشد و تشخیص زودرس این مشکلات، از بسیاری از عوارض جلوگیریمی نماید. رعایت بعضی مسائل بهداشتی و تغذیه ای و انجام برخی بررسی ها و آزمایش ها امکان پیشگیری و تشخیص زودرس مشکلات شایع در هر سنی را فراهم می آورند.

در سنین نوزادی و شیر خوارگی، آزمایش تیروئید، بیماری های متابولیک و در دوران کودکی آزمایش شمارش سلولهای خونی و هموگلوبین برای کم خونی توصیه می شود.

در سنین جوانی و میانسالی، رعایت مسائل تغذیه ای، انجام فعالیت های ورزشی و انجام بررسی های دوره ای و آزمایش های پزشکی منظم مورد تاکید قرار گرفته اند. این بررسی ها شامل اندازه گیری فشار خون، قند خون ناشتا و چربی ها می باشند که تناوب انجام آن ها باتوجه به سابقه بیمار، سن و جنس تعیین می شود.

در مردان از سنین 40 سالگی تست آنتی ژن مخصوص پروستات (PSA) باید به صورت دوره ای انجام گیرد.

در خانم های میانسال، آزمایشات بررسی سرطان پستان و دهانه رحم توصیه می شود.

در سنین پس از50سالگی و در افراد با علایم شک برانگیز به کار غده تیروئید، انجام تست های تیروئیدی توصیه می گردد.

در دوران سالمندی، شمارش کامل سلول های خون و بررسی کم خونی، مقدار آهن سرم و ذخایر آهن، ویتامین B12 و اسیدفولیک و همچنین بررسی مدفوع از آزمایش هایی هستند که بهتر است انجام گیرند.

راهنمای آمادگی برای آزمایشات چکاپ

1- ناشتا بودن تنها برای آزمایش قند، اوره و چربی و آهن خون لازم است و بیشتر آزمایش های دیگر نیاز به ناشتا بودن ندارند.

2- برای آزمایش چربی خون، 12 ساعت و برای آزمایش اوره و قند خون ناشتا، 8 تا 12 ساعت قبل از آزمایش نباید غذا بخورید و در این مدت مایعاتی به جز آب ننوشید.

3- در مدت 8 تا 12 ساعت پیش از آزمایش قند خون، نباید سیگار، آدامس، شکلات، قرص های نرم کننده گلو و شربت سینه استفاده شود. مسواک زدن در این مدت بلامانع است.

4- در زمان آزمایش اوره خون، بهتر است به مدت 2 تا 3 روز از غذاهای حاوی گوشت زیاد خودداری کنید.

5- برای آزمایش تیروییدی، محدودیتی وجود ندارد اما بهتر است 3 ساعت قبل از آزمایش غذا میل نفرمایید.

6- در مورد قطع یا مصرف دارو پیش از آزمایش با پزشک خود مشورت فرمایید و آزمایشگاه را از میزان داروهای خود آگاه فرمایید.

انجام آزمایش های دوره ای به تشخیص زودهنگام بیماری ها کمک می کند. 

لزوم انجام معاینات و آزمایشات دوره ای

آزمایشات دوره ای و نیاز به انجام آنها بر اساس سن، جنس و سابقه خانوادگی بیماریها تعیین می شود. برخی معاینات، اندازه گیری و تست های آزمایشگاهی در تشخیص سریع مشکلات قابل درمان نقش بسیار مهمی دارند.

اندازه گیری چربی در سنین جوانی (بعد از 20 سالگی)، اندازه گیری قند خون ناشتا، بررسی عملکرد ارگانهای مهم (کبد، کلیه)، بررسی عملکرد تیروئید، بررسی مدفوع از نظر خون مخفی و بررسی پروستات از جمله  آزمایش های دوره ای محسوب می شوند.

همچنین با توجه به شرایط سنی و یا اقلیمی آزمایش های دیگری نیز همچون اندازه گیری سطح ویتامین D و اندازه گیری ذخایر آهن (فریتین) توصیه می شوند.

اندازه گیری ویتامین D

کمبود ویتامین D در افرادی که در معرض نور کافی خورشید قرار نمی گیرند و یا دریافت کافی ویتامین D در رژیم غذایی خود ندارند، مشاهده می شود. ویتامین D در حفظ سطح کافی کلسیم و فسفات در خون و جذب کلسیم به خون و استخوان نقش دارد.

تشخیص کمبود ویتامین D از طریق اندازه گیری 25 هیدروکسی ویتامین D در خون امکان پذیر است و در صورت کمبود، استفاده از مکمل ویتامین D، در پیشگیری از شکستگی های استخوانی و حفظ سلامت استخوانها نقش بسزایی دارد.

باید دقت شود که به دلیل اینکه ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است، استفاده بی رویه مکمل های ویتامین بدون تجویز پزشک توصیه نمی شود.